بازخوانی احکامی که حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری برای روسای جمهوری صادر کردهاند، ضمن آشنائی بیشتر با تاریخ، دغدغههای اساسی رهبری نظام از رئیس قوه مجریه را نمایان میسازد و می تواند در آستانه انتخابات ریاست جمهوری راهگشا باشد.
در این بخش به بازخوانی حکم اولین دوره ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی، چهارمین رئیس جمهوری اسلامی ایران می پردازیم.
**زمان و مکان
انتخابات ریاست جمهوری دوره پنجم، در شرایط حساسی همراه با یک همه پرسی در تابستان ۱۳۶۸ برگزار شد. از مهمترین مسائل حاکم بر فضای این انتخابات رحلت جانگداز حضرت امام خمینی(ره) بود. به علاوه همه پرسی بازنگری قانون اساسی همزمان با انتخابات ریاست جمهوری برگزار گردید.
حضرت امام خمینی(ره) در چهارم اردیبهشت ماه ۱۳۶۸ ش، طی حکمی به حضرت آیتالله خامنه ای رئیس جمهور وقت، با اشاره به برخی از نواقص قانون اساسی خواستار تشکیل شورایی جهت بازنگری قانون اساسی شدند. این شورا با حضور ۲۰ نفر از رجال مذهبی و سیاسی و همچنین پنج نماینده به انتخاب مجلس، تشکیل گردید. پس از تشکیل آن شورا، «آیت الله مشکینی» رئیس وقت مجلس خبرگان رهبری- به عنوان رئیس آن انتخاب گردید. در این بازنگری «رهبری شورائی نظام» منتفی و «شرط مرجعیت» از شرایط و صفات مقام رهبری حذف گردید. حضرت امام(ره) در این خصوص در ۹ اردیبهشت ۱۳۶۸ طی نامهای خطاب به آیتالله مشکینی فرمودند:
«... خواسته بودید نظرم را در مورد متمم قانون اساسی بیان کنم. هر گونه آقایان صلاح دانستند عمل کنند. من دخالتی نمیکنم. فقط در مورد رهبری، ما که نمیتوانیم نظام اسلامیمان را بدون سرپرست رها کنیم. باید فردی را انتخاب کنیم که از حیثیت اسلامیمان در جهان سیاست و نیرنگ دفاع کند. من از ابتدا معتقد بودم و اصرار داشتم که شرط «مرجعیت» لازم نیست. مجتهد عادل مورد تأیید خبرگان محترم سراسر کشور کفایت میکند. اگر مردم به خبرگان رأی دادند تا مجتهد عادلی را برای رهبری حکومتشان تعیین کنند، وقتی آنها هم فردی را تعیین کردند تا رهبری را به عهده بگیرد، قهری او مورد قبول مردم است. در این صورت او ولیّ منتخب مردم میشود و حکمش نافذ است. در اصل قانون اساسی من این را میگفتم، ولی دوستان در شرط «مرجعیت» پافشاری کردند، من هم قبول کردم. من در آن هنگام میدانستم که این در آینده نه چندان دور قابل پیاده شدن نیست...» (صحیفه امام، ج۲۱، ص: ۳۷۱)
از دیگر تغییرات عمده قانون اساسی تصریح جایگاه قانونی مجمع تشخیص مصلحت نظام، حذف مقام نخستوزیری، تغییر نام مجلس شورای ملی به مجلس شورای اسلامی، تبدیل شورای عالی قضائی به مدیریت متمرکز قضاییه و... بود. به علاوه در این تغییرات نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان رهبری نیز بر عهده شورای نگهبان گذارده شد. پیش از آن تنها نظارت بر همهپرسی و انتخابات مجلس و ریاست جمهوری بر عهده شورای نگهبان بود.
شورای بازنگری پس از تشکیل دهها جلسه، این تغییرات را اعمال کرد. البته در در اواسط کار با رحلت امام خمینی(ره) وقفهای چند روزه در کار شورای بازنگری ایجاد شد و شورا کار بازنگری را در ۲۰ تیر ماه ۶۸ به پایان رساند. مقرر شد بازنگری قانون اساسی پس از تایید رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیتاللَّه خامنهای، به رای عمومی گذاشته شود. این همه پرسی همزمان با انتخابات ریاست جمهوری در ۶ مرداد ۱۳۶۸ برگزار گردید و طی آن ۹۷ درصد شرکت کنندگان به قانون اساسی جدید رأی مثبت دادند.
انتخابات پنجمین دوره ریاست جمهوری نیز از جهات مختلف دارای اهمیت فوقالعادهای بود. از یک سو حضرت امام به ملکوت اعلا پیوسته بودند و از سوی دیگر به دلیل بازنگری قانون اساسی مقام نخستوزیری حذف و اغلب وظایف و اختیارات این مقام به رئیس جمهور منتقل میشد. به علاوه این انتخابات اندکی پیش از موعد و حدود دو ماه زودتر برگزار گردید. زیرا دوره ریاستجمهوری حضرت آیتالله خامنهای تا نیمه مهرماه ادامه داشت و ایشان پس از ارتحال حضرت امام(ره) از سوی مجلس خبرگان رهبری به عنوان رهبر برگزیده شده بودند و تا تعیین رئیس جمهور، امور مربوط به ریاست جمهوری زیر نظر مقام معظم رهبری انجام میگرفت.
در انتخابات پنجمین دوره ریاست جمهوری، ۷۹ نفر به عنوان داوطلب ثبت نام کردند. شورای نگهبان پس از بررسی پرونده داوطلبان، سه نفر از آنها شامل آقایان اکبر هاشمی رفسنجانی(رئیس وقت مجلس شورای اسلامی)، عباس شیبانی(نماینده وقت مردم تهران) و اسدالله جامی (نماینده وقت مردم تربت جام و تایباد) را واجد صلاحیت دانست. با این حال، جامی عملاً در صحنه رقابتها حضور نیافت و رقابت بین آقایان هاشمی و شیبانی ادامه یافت.
در این انتخابات ۳۰ میلیون و ۱۳۹ هزار و ۵۹۸ نفر واجد شرایط رای دادن بودند. از این تعداد ۱۶ میلیون و ۴۵۲ هزار و ۶۷۷ نفر (حدود ۵۹/۵۴ درصد واجدان شرایط) شرکت کردند. در نتیجه شمارش آراء هاشمی رفسنجانی با کسب ۱۵ میلیون و ۵۳۷ هزار و ۳۹۴ رأی (معادل ۱۵/۹۴ درصد آرای شرکت کنندگان) به عنوان چهارمین رئیس جمهور برگزیده شد. شیبانی نیز ۲۳۶ هزار و ۷۴۲ رأی(معادل ۸۵/۳ درصد آراء) کسب کرد. ۹۶۲ هزار و ۶۰۶ رأی باطله نیز به صندوق های اخذ رأی ریخته شده بود.
مراسم تنفیذ حکم ریاست جمهوری روز پنجشنبه ۱۲ مرداد ۶۸ در حسینیه جماران برگزار شد. از آنجائی که هنوز دروه ریاستجمهوری حضرت آیتالله خامنهای پایان نیافته بود، پس از مراسم تنفیذ حکم، معظم له طی نامهای استعفای خود را از سمت ریاست جمهوری اعلام داشتند و خطاب به هاشمی مرقوم فرمودند:
«با سلام و تحیت و تبریک مجدد کسب اعتماد عظیم ملت انقلابی و فداکار و انتصاب به مسئولیت افتخارآمیز ریاست جمهوری اسلامی ایران و آرزوی توفیق و تأیید الهی برای جنابعالی در راه خدمت به اسلام و مسلمین و خدمت به این ملت عزیز به اطلاع جنابعالی می رسانم که اینجانب برای اینکه بتوانید مسئولیت خطیر خود را رسماً آغاز نمایید. امروز (۲۵ مرداد۶۸) از سمت ریاست جمهوری استعفا داده ام.»
همزمان با آغاز کار آقای هاشمی رفسنجانی، در مقام ریاستجمهوری وی ریاست مجلس شورای اسلامی را هم ترک گفت و آقای مهدی کروبی که تا این زمان نائب رئیس مجلس بود، به عنوان رئیس مجلس برگزیده شد. به علاوه با شروع کار رئیس جمهور جدید، دوران مسئولیت میرحسین موسوی به عنوان آخرین نخست وزیر جمهوری اسلامی هم پایان یافت و هاشمی رفسنجانی، حسن حبیبی را به عنوان معاون اول خود برگزید.
**تفنیذ حکم
مراسم تنفیذ حکم در روز ۱۲ مرداد ۱۳۶۸ برگزار گردید. از این پس، روز دوازدهم مرداد همواره به عنوان روز تنفیذ حکم روسای جمهور بعدی نیز تثبیت شد. در آن زمان این مراسم در حسینیه «جماران» و به همت حجت الاسلام و المسلمین سیداحمد خمینی(ره) برگزار شد و یاد و خاطره حضرت امام(ره) بر این مراسم سایه افکنده بود. مقام معظم رهبری پس از برگزاری این مراسم از سیداحمد خمینی به سبب تلاش برای برپائی خوب آن تقدیر کردند.
متن حکم اولین دوره ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی به شرح زیر می باشد:
«بسم الله الرحمن الرحیم
قال الله الحکیم: و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادی الصالحون.
سپاس و ستایش خداوند منّان را که با عنایات خاصه خود، ملت بزرگ ایران را در فراز و نشیب های مسیر دهساله انقلاب راهنمائی و دستگیری فرمود و با دست قدرتمند خود انقلاب و نظام اسلامی را از آفات دهر و شرارت شیاطین و فریب مکاران و دغلکاران و دسیسه منافقان و نفوذ بد خواهان و جمود متحجران و جاه طلبی سیاست بازان و وسوسه خناسان مصون داشت و به دعای حضرت ولی الله الاعظم ارواحنا لتراب مقدمه الفداء آتش توطئه ها را بر این ملت صالح و رشید، برد و سلام فرمود و دشمنان قوی پنجه را زبون کرد و روز بروز جلوه های نصرت خود را با ثبات قدم و رشد و آگاهی امّتی بیدار و زنده و نستوه، بر همگان آشکار ساخت.
و حمد بی پایان پروردگار را که حیات طیبه خود را به ملتی بخشید که حضرت روح الله را چون جان شیرین در خود پذیرا گشت و به هدایت و زعامت او پرچم اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله و ولایت علوی و حسینی را برافراشت، چشم جهانیان را در او خیره ساخت و آیات فرج مستضعفان را در سرگذشت پرماجرای او آشکار ساخت.
و پس از ارتحال امامش و جان عزیزش بسوی رفیق اعلی، قلب او را محکم و راه او را روشن داشت و بر عزم و اراده یپولادینش در ادامه راه خود، استوار ساخت.
اینک پس از گذشت دو دوره کامل ریاست جمهوری که بحمدالله با وجود آن همه دشواری ها و توطئه های دشمنان، به خیر و صلاح و عزت و عظمت اسلام و مسلمین سپری شده است، ملت رشید و مقاوم و باوفا، به وصیت امام فقید عظیم الشأن خود عمل کرد و در نخستین امتحان و در همان حال که دشمنان قسم خورده اسلام نیرنگ ها پرداخته و امیدها بدان بسته بودند، جهانیان را به حیرت و اعجاب واداشت و با حضور وسیع و سیل آسای خود، بنیان آمال بدخواهانه دشمن را برکند و با شناخت و آگاهی و آزادی کامل و کم نظیر، در انتخاباتی که نقش تبلیغات مرسوم در آن به کمترین حد ممکن رسید، به پای صندوق های رأی رفت و به پیمان با خدا بر نفی پرستش شیطان، و به عهده خود با رسول خدا در پاسداری از ثقلین، و به تعهد خود در برابر امام و انقلاب در وحدت کلمه و کلمه توحید و استقامت تا استقرار قسط عمل کرد.
و خدا را شکر که اراده و رأی ملت عزیز، بار سنگین امانت و مسئولیت الهی را بر دوش توانای مردی بزرگ از فرزندان اسلام و حواریین امام عظیم الشأن، عالمی مجاهد، فقیهی اسلام شناس، سیاستمداری هوشمند و مدیری درد آشنا و دلسوز قرار داد.
شخصیتی که پرونده تلاش در راه خدا و مجاهدتش برای حاکمیت دین و اعلاء کلمه اسلام حتی پیش از نخستین روزهای شروع نهضت آغازشده و سرگذشت رنج ها و سختی ها و فعالیت های کم نظیر را در خود گنجانیده است، چهره ی موجهی که به برکت حرکت در صراط مستقیم انقلاب، همواره امین امام و محبوب امت بوده و انشاءالله از این پس نیز خواهد بود.
بی شک این یک دستاورد بزرگ است که همزمان با انجام اصلاحات در قانون اساسی که زمینه اداره صحیح کشور را فراهم ساخته، مدیریت اجرائی کشور در دست توانای کسی همچون رئیس جمهور منتخب ملت قرار گیرد و امید است همچنان که مردم قدرشناس و هوشمند کشورمان انتظار می برند، تأییدات و تفضلات الهی راه را به سوی رفع مشکلات و تحقق آرمان های انقلاب هموار سازد.
اینجانب ضمن سپاس مجدد از الطاف نهان و آشکار حضرت حق تعالی جلت عظمته، به پیروی از ملت عظیم الشأن و با معرفت به مقام و مرتبت یاور صمیمی امام و شخصیت برجسته نظام جمهوری اسلامی و بازوی توانا و زبان گویای آن، جناب آقای هاشمی رفسنجانی دامت تأییداته رأی ملت را تنفیذ و ایشان را به ریاست جمهوری اسلامی ایران منصوب می کنم و بدیهی است که این رأی و تنفیذ تا زمانی است که ایشان در همین صراط مستقیم و نورانی که عمر شریف خود را تاکنون در آن گذرانیده اند یعنی راه دفاع از اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله و مجاهدت برای تحقق حاکمیت کامل قرآن و عمل به شریعت و طرفداری از محرومین و مستضعفین و کوشش برای ریشه کن کردن فقر و محرومیت و استقرار عدالت اجتماعی، راه خود را ادامه دهند که البته چنین خواهد بود.
در پایان رئیس جمهور محترم و کسانی را که در اداره کشور توفیق همکاری با ایشان را خواهند داشت به رعایت تقوی و تداوم یاد خدا و حسن سلوک و ارتباط با مردم و بخصوص قشرهای ضعیف و محروم که صاحبان انقلاب و سربازان همیشه در صحنه ی آن می باشند و رعایت عزت و عظمت اسلام و استقلال سیاسی و اقتصادی و فرهنگی جمهوری اسلامی در تنظیم روابط خارجی توصیه می کنم و ملت عزیز را نیز به همکاری و حمایت کامل از این مسؤولین دلسوز و لایق دعوت می نمایم و امید و اطمینان کامل دارم که با وحدت کلمه ی ملت و تلاش مخلصانه مسؤولین و حرکت عمومی همهی اقشارمردم در همکاری و کمک به مجریان امور، این ملت بزرگ خواهد توانست به همه ی آرزوهای بزرگ خود دست یابد و کید و کینه دشمنان پلید را به ناکامی بکشد و فروغ امید را در دل همه ملت های مستضعف جهان برافروزد.
انه ولی التوفیق. والاسلام علیکم و رحمةالله و برکاته. سیدعلی حسینی خامنه ای. ۱۲ مرداد ۱۳۶۸»
**بررسی اجمالی
در فراز نخستین این حکم، از اینکه ملت بزرگ ایران «از آفات دهر و شرارت شیاطین و... مصون» مانده و «به دعای حضرت ولی الله الاعظم... آتش توطئه ها را بر این ملت صالح و رشید، برد و سلام» گردیده، خداوند متعال حمد و ستایش گردیده است.
در ادامه این حکم با اشاره به مقام شامخ «حضرت روح الله» در «هدایت و زعامت» و برافراشتن «پرچم اسلام ناب محمدی (ص) و ولایت علوی و حسینی» به امتحان سخت ملت ایران پس از رحلت ایشان اشاره شده است.
در متن حکم ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی، مقام معظم رهبری، همانگونه که حضرت امام خمینی(ره) در احکام روسای جمهور سابق اذعان می کردند، ضمن تنفیذ رای ملت، ریاست جمهوری هاشمی را «مشروط» عنوان کرده اند، بدین ترتیب که «اینجانب... رأی ملت را تنفیذ و ایشان را به ریاست جمهوری اسلامی ایران منصوب می کنم و بدیهی است که این رأی و تنفیذ تا زمانی است که ایشان در همین صراط مستقیم و نورانی که عمر شریف خود را تاکنون در آن گذرانیده اند یعنی راه دفاع از اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله و مجاهدت برای تحقق حاکمیت کامل قرآن و عمل به شریعت و طرفداری از محرومین و مستضعفین و کوشش برای ریشه کن کردن فقر و محرومیت و استقرار عدالت اجتماعی، راه خود را ادامه دهند...»
این شرط را معظم به، همانند امام در احکام روسای جمهور بعدی (آقایان خاتمی و احمدی نژاد) نیز قید کردهاند.
در این حکم معظم له با اشاره به تواناییها و ویژگیهای هاشمی ابراز امیدواری شده است که وی بتواند «بار سنگین امانت و مسئولیت الهی» را بر دوش بکشد و همچنان با حرکت در صراط مستقیم انقلاب، محبوب امت بماند.
در ادامه از رئیس جمهور و همکارانش درخواست شده با «رعایت تقوی و تداوم یاد خدا» با مردم و بخصوص قشرهای ضعیف و محروم که «صاحبان انقلاب و سربازان همیشه در صحنه» می باشند، «حسن سلوک» داشته باشد و در مقابل از ملت عزیز خواسته شده از «مسؤولین دلسوز و لایق» حمایت کامل داشته باشند. همچنین ابراز امیدواری شده که با «وحدت کلمه ملت» و «تلاش مخلصانه مسؤولین» ملت ایران بتواند با دستیابی به همه آرزوهای بزرگ خود، «کید و کینه دشمنان پلید» را ناکام بگذارد و حتی «فروغ امید را در دل همه ملت های مستضعف جهان» برافروزد.
**نکات تکمیلی؛ تداوم خط امام (ره)
حضرت آیت الله خامنه ای در مراسم تنفیذ حکم اولین دوره ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی، بیاناتی دارند که ضمن شرح و بسط بیشتر محتوای حکم دارای نکات بارزتری است. در ادامه به چند فراز آن به طور اختصار اشاره می شود:
«حسینیه جماران... همواره سازنده تاریخ انقلاب ما در طول ده سال اخیر بوده است. در این نقطه و در زیر همین جایگاه مقدس و متبرک بوده که ما توانستهایم در طول این ده سال، تجربههای دشوار را از سر بگذرانیم... ما امروز با فقدان رهبر و امام عزیز...مان، بیشک دچار کمبود و خلأ مهمی هستیم؛ لیکن با یاد صلابت و قاطعیت و معنویت و روحانیت آن بزرگوار و با الهام از درسهای فراموشنشدنی ایشان، امروز مقطع و دوران دیگری را آغاز میکنیم. به نظر من، امروز روز مهم و شروع مقطع حساس و حایز اهمیتی است...»
«... استکبار جهانی و صهیونیسم، میخواهند هم به ملت ایران و هم به افکار عمومی عالم و شاید هم به بعضی از مسؤولان القا کنند که نظام... دوران جدیدی با جهتگیری جدیدی را آغاز کرده است! این حرف... بسیار ناشیانه و ابلهانه است... انصراف از خطوط ترسیم شده قطعی به وسیله امام... که همان خطوط انقلاب و اسلام است و چیزی از آن فراتر نیست - هرگز در انقلاب ما پیش نخواهد آمد.»
«تا وقتی که دلهای بیدار و مردم مسؤول و مسؤولان مؤمن و اسلامشناس و امامشناس، در این کشور هستند، آمریکا و دیگر دشمنان و مستکبران عالم و بدخواهان و منافقان، باید آرزوی چنین روزی را به گور ببرند...»
«ما امروز، فصل جدیدی را ... آغاز میکنیم. ما آن خانواده بزرگ و فعّالی هستیم که امید و اتکاء و قوّت قلبش، به پدر این خانواده بود. با بودنش، همه تکیهها - بعد از خدا - به او بود. هر مشکلی برای کشور و مسؤولان پیش میآمد، سرانگشت هنرمند و کارآمد او بود که گره را باز میکرد... در دوران مسؤولیت... بارها به یاد این جمله امیرالمؤمنین(ع) میافتادم که میفرماید: «اذا اشتدّ بنا الحراق التجینا برسولاللَّه» (نهجالبلاغه، کلمات قصار)..؛ وقتی در جنگها کار بر ما سخت میشد و احساس میکردیم که در مقابل حادثه ضعیفیم، به رسول خدا پناه میبردیم. وقتی این جمله امیرالمؤمنین(ع) به یادم میآمد، میدیدم بر وضع ما نیز صادق است... امام(ره)... با نظر صایب و اراده قوی و ایمان و توکل بینظیر خود، مشکل را حل میکرد...»
«امروز، این پدر خانواده... در میان ما نیست. در چنین شرایطی، باید مثل همه خانوادههایی که پدر و بزرگ خود را از دست میدهند، عمل کنیم... برادران عزیز! این، خصوصیت دوران جدید ما مسؤولان و ملت است. باید با تلاش و همکاری مسؤولانه و محبت و پیوند مستحکم و حضور دایمی مردم در صحنه و دلسوزی کامل علمای اعلام و بزرگان اسلام و قشرهای مختلف کشور و با وحدت کلمه و حفظ حاکمیت نظام جمهوری اسلام و مرکزیت این نظام و تجمع حول این محور و تسلیم در مقابل جهتگیریهایی که برخاسته از همان رهنمودها و اصولی که بر طبق مصالح کشور است، این خلأ را پر کنیم.»
«...فقدان امام بزرگوارمان را به هیچوجه به معنای پایان یافتن راه یا تکلیف یا امید، به حساب نمیآوریم. پیامبر خدا(ص) از دنیا رفت و تازه فتوحات عظیمه مسلمین شروع شد. او، با ایجاد بنا و قاعده یک نظام عظیم جهانی، توانست جامعهیی اسلامی بسازد که قرنها پس از رحلتش، به صورت مقام و قدرتِ اولِ سیاسی و اقتصادی و نظامی و اجتماعی، در دنیا خود را نشان داد. اگر فساد سردمداران در دورههای بعد نبود که به نام اسلام، سالها بعد از رحلت پیامبر(ص)، در میان مردم حکومت کردند، یقیناً اثر حرکت رسول خدا، تا قرنهای متمادی دیگر و شاید تا این روزها ادامه میداشت...»
«ما میتوانیم بعد از رحلت امام(ره)، راه او را ادامه دهیم. همچنان که رسول خدا، ده سال و چند ماه در میان امت خود بود، امام عزیز ما هم که شاگرد و پیرو راه انبیا و اولیا بود، حدود ده سال و چند ماه در میان ما بود. اگر ما همان اصول و خطوط و همان قاعده و مبنا را به معنای حقیقی کلمه و بهصورت جدی و با همان اراده و امید در دست بگیریم، این راه را ادامه خواهیم داد...»
«... علاج مشکلات ما در این است که سازندگی کشور را در کنار تأمین روحیه انقلابی در مردم و حفظ همان صلابت و چهره باعظمت و هیبت انقلاب ببینیم. اگر به رفاه عمومی نیندیشیم و به سازندگی کشور فکر نکنیم، مطمئناً نظام جمهوری اسلامی نخواهد توانست الگو و تجربه مطلوب را به دنیا ارایه بدهد. اگر در مسایل رفاه زندگی عمومی و ایجاد تسهیلات و رفع مشکلات غرق شویم، به طوری که جهتگیریهای انقلابی را به دست غفلت بسپریم، به ابهت و هیبت انقلاب ضربه زدهایم و جاذبه آن را در دنیا مخدوش کردهایم و این، مطمئناً به کارایی ما ضربه خواهد زد. بنابراین، این دو در کنار هم مطرحند.»
«البته، در مسایل داخلی و سازندگی، رفاه و رفع مشکلات و ایجاد سازندگی، تنها هدف نیست. در مسایل داخلی هم، تأمین عدالت اجتماعی و امنیت عمومی و رعایت طبقات ضعیف و محروم، یک رکن اصلی است؛ همچنانکه در سطح حرکت عمومی کشور، اخلاق و روحیات اسلامی و برادری و گذشت و ایثار و بقیه خلقیات حسنه اسلامی هم، باید مورد توجه قرار بگیرد. توکل ما به خداست...»